ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 5، مرداد 1402 ، شماره پی در پی 87

واکاوی سویه های ایدئولوژی و مذهب رمان «رود راوی» با تأکید بر نقد جامعه شناسانه

صفحه (107 - 123)
مجتبی سلطانیان ، لیلا هاشمیان (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1401

چکیده

زمینه و هدف: نقد جامعه شناسانۀ رمان بعنوان شاخصه ای از جامعه شناسی ادبیات به بررسی تأثیر اجتماع بر محتوای اثر و نیز تأثیر محتوای اثر بر اجتماع میپردازد. این جستار به بررسی رمان «رود راوی» اثر ابوتراب خسروی با استفاده از رویکرد ساختگرایی تکوینی لوسین گلدمن پرداخته است و کوشیده ساختارهای سیاسی و اجتماعی حاکم بر فضای ذهنی نویسنده و جامعه را مورد تحلیل قرار دهد.

روش مطالعه: پژوهش حاضر با روش اسنادی، تحلیل و نقد متن به همراه شواهدی، سعی در نمایاندن فضای اجتماعی حاکم بر دنیای نویسنده خواهد داشت تا بیان کند ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعۀ ایران در شکلگیری ساختارهای ذهنی نویسنده و پیدایش این رمان چه تأثیری گذاشته و چه پیوند و رابطه ای میان ساختارهای جامعه با ساختارهای رمان وجود دارد.

یافته ها: با بررسی دقیق و موشکافانۀ مؤلفه های مدنظر در این رمان مشخص شد که این رمان اثری کاملاً اجتماعی و محصول ذهنیت و تفکر ایدئولوژیک نویسنده است که در آن ضمن بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعۀ عصر خود، بازتابی از واقعیات اجتماعی و حاکم بر جامعه را نشان داده است.

نتیجه گیری: این رمان در فضایی با مؤلفه های پسامدرنیستی نوشته شده است که عدم قطعیت بعنوان شاخصترین عنصر زبانی پسامدرنیستی این اثر به چشم می آید. مؤلفه هایی چون فراداستان و فرجامهای چندگانه، این رمان را در ردیف رمانهای پسامدرنیستی قرار داده است. ضمناً فضای پسامدرنیستی رمان، فضایی از اجتماع زمان اثر را به تصویر کشیده است که بیانگر دغدغه های فرقه ای و مذهبی است و فضایی خرافه گون را در آن نشان میدهد. مخاطب با فضایی سوررئال و مبهم روبرو میشود که چند داستان به موازات هم در حرکتند و ردپایی از حقیقت و وهم در کنار هم قرار گرفته است.

کلمات کلیدی
جامعه شناسی رمان , رمان رود راوی , ابوتراب خسروی , ساختگرایی تکوینی , ایدئولوژی , مذهب.

• ارشاد، فرهنگ. (1391). کندوکاوی در جامعه شناسی ادبیات. تهران: آگه.
• پوینده، محمدجعفر. (1377). درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات. تهران: نقش جهان.
• خسروی، ابوتراب. (1392). رود راوی. چ چهارم، تهران: ثالث.
• دووینیو، ژان. (1379). جامعه شناسی هنر. ترجمۀ مهدی سحابی؛ تهران: نشر مرکز.
• طلوعی، وحید و رضایی، محمد. (1386). «ضرورت کاربست ساختار تکوینی در جامعه شناسی ادبیات جامعه». مجلۀ جامعه شناسی ایران (3) 8: صص 25-1.
• عسگری حسنکلو، عسگر. (1387). نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی (با تأکید بر ده رمان برگزیده). تهران: فرزان روز.
• علایی، مشیت (1380). «نقد ادبی و جامعه شناسی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، مرداد و شهریور، ش 47-46.
• علیخانی، یوسف. (1380). نسل سوم داستان نویسی امروز. تهران: نشر مرکز.
• گلدمن، لوسین. (1369). نقد تکوینی رمان؛ ترجمۀ محمدتقی غیاثی؛ ‌تهران: بزرگمهر.
• گلدمن، لوسین. (1371). جامعه شناسی ادبیات (دفاع از جامعه شناسی رمان)؛ محمدجعفر پوینده؛ ‌تهران: هوش و کار.
• گلدمن، لوسین. (1376). جامعه، فرهنگ و ادبیات؛ محمدجعفر پوینده؛ تهران: چشمه.
• گلدمن، لوسین. (1381). پیوند آفرینش ادبی با زندگی اجتماعی، جامعه، فرهنگ و ادبیات. ترجمۀ محمدجعفر پوینده؛ چ سوم. تهران: چشمه.
• لوکاچ، جورج. (1378). تاریخ و آگاهی طبقاتی محمدجعفر پوینده؛ چ دوم. تهران: تجربه.
• میرصادقی، جمال. (1394). عناصر داستان؛ چ سوم. تهران: چشمه.
• ولک، رنه. (1373). تاریخ نقد جدید. ج2؛ ترجمۀ سعید ارباب شیرانی؛ تهران: نیلوفر.